رفتارشناسی جنسی

در اندیشه دینی

دکتر محمد باقر کجباف

چکیده:

بررسی رفتار جنسی، به عنوان یکی از رفتارهای اساسی در زندگی انسان، به ویژه پس از ازدواج، از اهمیت بسیاری برخوردار است. اهمیت این موضوع به این جهت است که هویت جنسی انسان حدود سنین 3-2 سالگی شکل گرفته و به منظور بقای نوع بشر و ایجاد آرامش در زندگی تا مرگ تداوم می‌یابد. از آن‌جا که رفتار جنسی تا حدود زیادی اکتسابی و مبتنی بر یادگیری است، نیاز به آموزش و تربیت ویژه دارد. به این منظور، نوشتار حاضر در راستای شناخت رفتار جنسی مطلوب با الگوبرداری از اندیشه‌های اسلامی، به تبیین ضرورت تربیت جنسی و تعیین حدود و کیفیت آن می‌پردازد. در تألیف پیش رو، پس از معناشناسی رفتار جنسی، آموزش و تربیت جنسی پیش از ازدواج مطرح می‌شود و به منظور ارایه‌ی راهکارهای عملی جهت جلوگیری از بروز اختلالات و انحرافات جنسی، همراه با ذکر مصادیق، آموزش‌های مربوط به دوره‌ی بلوغ مورد تأکید قرار می‌گیرد و سرانجام در بحث رفتار جنسی در روابط زناشویی، به عوامل ایجاد روابط جنسی مطلوب، آداب آمیزش جنسی و آثار رفتار جنسی مطلوب در روابط زناشویی پرداخته می‌شود.

واژگان کلیدی:

غریزه جنسی، آموزش جنسی، روابط زناشویی، رفتار جنسی، بلوغ جنسی، انحرافات جنسی.

غریزه‌ی جنسی به عنوان یکی از مهم‌ترین غرایز بشر، عامل بقای نسل آدمی است. تاریخ بشر گویای آن است که انسان در جهت تولید مثل به آمیزش جنسی نیازمند بوده و به جنس مخالف تمایل دارد. غریزه جنسی در دوران بلوغ و نوجوانی با گرایش به جنس مخالف، بروز می‌کند و به معنای میل فطری، روانی و بالاخره فیزیکی است که به جهت خاصی فرد را به حرکت درمی‌آورد و به «رفتار جنسی» می‌انجامد.

بر اساس فرهنگ‌ها و دیدگاه‌های مختلف، مفهوم غریزه‌ی جنسی، متفاوت ارزیابی شده است. در قرن‌های گذشته، بشر اطلاعات خود را درباره رفتار جنسی از دین و ادبیات به دست آورده و بر اساس چنین آگاهی‌هایی از تمایلات جنسی خود بهره‌مند شده است. یونانیان باستان در افسانه‌های خود چنین ابراز داشته‌اند که انسان‌ها دارای خلقت دوگانه هستند؛ بعضی از انسان‌ها مؤنث دوگانه و برخی مذکر دوگانه‌اند؛ بنابراین علاقه به جنس مخالف ظاهراً ناشی از شکاف نیمی مذکر و نیمی مؤنث و تمایل به هم‌جنس ناشی از شکاف (مذکرـ مؤنث) دوگانه است (Hyde, 1986: 4).

نگرش دین یهود به مقوله فوق، بیشتر به منظور تولید مثل و داشتن وارث و جانشین بوده است. این دین، پسران را در سن 13 تا 18 سالگی و دختران را در سن 12 سالگی به ازدواج توصیه می‌کند(Lindzy & Thompson, 1988: 421). در دین یهود، از یک سو، اعمال جنسی زن، گناه‌آلود و ناپاک معرفی شده و از سوی دیگر توصیه شده است که در پرتو ازدواج، ارضای تمایلات جنسی به درون خانواده منتقل شود و زن در خانواده مورد حمایت قرار گیرد. بر اساس چنین اعتقادی، دیدگاه یهود، نگرشی دوگانه و متضاد را در این زمینه ارائه می‌دهد.

در مسیحیت نیز، نسبت به زن نگرش یکسانی وجود ندارد؛ با وجود اینکه زنان را به رهبانیت دعوت می‌کند، آنان را به واسطه‌ی امکان برقراری روابط جنسی با مردان، دلفریب دانسته و در این صورت، سرکوب شهوت جنسی را به مردان سفارش نموده و خواسته است تا در این جهت به کلیسا روی آورند (همان).

با ظهور اسلام، دیدگاه گذشته نسبت به زنان و به طور کلی نسبت به غریزه جنسی، متحول شد؛ چنان که اسلام ارضای تمایل جنسی را در نظام خانواده و در پرتو ازدواج امری پسندیده به حساب آورد و بر آن تأکید ورزید و به انسان‌ها اجازه داد که تمایل جنسی خود را از طریق آمیزش با همسر خویش ارضا کنند. اسلام علاوه بر ازدواج دائم، امکان ازدواج موقت را تحت شرایطی خاص به منظور ارضای غریزه‌ی جنسی فراهم ساخته است. از این جهت است که در دین اسلام، ازدواج تنها راه ابراز و ارضای تمایل جنسی به شمار می‌آید و به هیچ وجه سرکوب غریزه‌ی جنسی جایز دانسته نشده است؛ بلکه هرگاه امکان ازدواج فراهم نباشد، به «استعفاف» امر می‌شود. قرآن کریم در سوره نور آیه 33 می‌فرماید: «ولیستعفف الّذین لایجدون نکاحاً حتّی یغنیهم الله من فضله»، «و آنان که امکان ازدواج ندارند، باید عفت نفس پیشه کنند تا خدا آن‌ها را به لطف خود بی‌نیاز گرداند.» عفت نفس به معنی کنترل غریزه جنسی است. در این معنا، کسانی که از لحاظ مالی یا آمادگی روحی، امکان ازدواج ندارند، با شیوه‌های خاصی به کنترل غریزه‌ی جنسی توصیه شده‌اند که شرح آن در مباحث آتی خواهد آمد.

معناشناسی «رفتار جنسی»

علوم مختلف زیست‌شناسی، روان‌شناسی و مردم‌شناسی، رفتار جنسی را متفاوت معنا کرده‌اند. زیست‌شناسان رفتار جنسی را چنین تعریف می‌کنند: «به هر نوع رفتاری کـه احتمال ترکیب اسـپرم و تخمک را افزایش دهـد، رفتـار جنسـی گفتـه می‌شـود.» (Hyde, 1986: 3) در این تعریف بر وظیفه‌ی تولید مثل تأکید شده است. تعریفی که زیست‌شناسان درباره‌ی رفتار جنسی مطرح کردند، با کشف اسپرم به وسیله‌ی «آنتون فن لیوون هوک» و همکارش «جان هام» آغاز شد؛ تا این‌که در سال 1875 برای اولین بار لقاح باروری بیضه به وسیله‌ی «اوسکار هرت وینگ» با استفاده از اسپرم در خارپوست دریایی صورت گرفت. اگر چه سلول تخم ماده در انسان به طور مستقیم تا قبل از قرن 19 مشاهده نشده بود، لیکن زیست‌شناسان ترجیح دادند که رفتار جنسی را بر اساس لقاح و تولید مثل تعریف کنند.

روان‌شناسان نیز رفتار جنسی را چنین تعریف کرده‌اند: «رفتاری که برانگیختگی جنسی ایجاد نموده و احتمال رسیدن به اوج لذت جنسی را افزایش می‌دهد.» (همان)

بررسی مردم‌شناسان و روان‌شناسان اجتماعی نشان می‌دهد که در فرهنگ‌های مختلف روش‌های ارضای میل جنسی و به عبارت دیگر رفتارهای جنسی، به صورت‌های مختلفی تحقق می‌پذیرد.

با رشد و پیشرفت علوم رفتاری، مطالعه رفتار جنسی بشر ضروری به نظر می‌رسد. گزارش‌های کینزی (1953) درمورد رفتار جنسی مردان و زنان، از جمله پژوهش‌های مهمی است که در این زمینه صورت گرفته است. وی در یک مطالعه‌ی تاریخی با 5300 مرد و 5900 زن مصاحبه کرد. نتیجه این مصاحبه‌ها علاوه بر کسب اطلاعاتی مهم، معیار مقایسه‌ای را نیز در این زمینه به‌دست داد. کینزی معتقد بود که بهترین شاخص نگرش یک شخص، رفتار ظاهری اوست (Bancroft, 1983: 108). بر اساس چنین اعتقادی، کینزی درباره‌ی نگرش‌ها و واکنش‌های هیجانی زنان بررسی‌هایی به عمل آورده و نتایج حاصل را گزارش کرده است.

هانت نیز نتایج تحقیق خود را درباره‌ی رفتار جنسی در مردان و زنان در مقایسه با بررسی‌های کینزی، در خلال سال 1969 در کتابی به نام «رفتار جنسی» نگاشت و در اوایل دهه‌ی 1970، آن را منتشر کرد. حاصل مقایسه پژوهش‌های هانت و کینزی بیانگر آن است که در آمریکا، در دهه‌های اخیر آمیزش جنسی قبل از ازدواج رواج یافته، از تفاوت‌های نقش جنسی زنان و مردان کاسته شده و تفاوت ارضای تمایل جنسی در طبقه‌های اجتماعی مختلف از میان رفته است.

هانت در 24 ایالت از ایالات متحده‌ی امریکا تحقیق کرده است که در آن 982 مرد و 1044 زن شرکت داشتند. از این عده،90 درصد سفید پوست،10 درصد سیاه‌پوست،
71 درصد متأهل، 25 درصد مجرد و 4 درصد، مدت‌ها قبل ازدواج کرده بودند (همان: ص276). در نتایج حاصل از تحقیق هانت، افزایش آمیزش جنسی قبل از ازدواج در آمریکا، بیانگر آن است که جامعه‌ی آن زمان امریکا تا حدودی نسبت به گذشته، از آزادی رفتارهای جنسی بیشتری برخوردار بوده است.